Bu yazımı 2019 yılının Aralık ayında kaleme almış ancak tamamlayıp yayımlamak yerine yarım halde taslaklara atmışım. Bu nedenle yazımı yayımlamama, ülkedeki büyük önem atfedilen iki seçim arasına denk gelmesi nedeniyle yanlış bir anlam ve amaç yüklenmesini istemiyorum. Yazımın şu andaki ülke gündemi ile doğrudan ilgisi yoktur. Konu ile ilgili bazı tespitlerimle gündem arasında ilgi kuruyorsanız, orası sizin yargınız olsun.

Son zamanlarda çokça duyduğumuz bir kavram var: “Ayrımcılık”.

Sıkıcı olabilir ama yazımın ana fikrinin anlaşılması için etimolojik incelemeye girmem kaçınılmaz durumdadır.

Ayrımcılık nedir? Kötü bir şey midir?

TDK Güncel Sözlük’te “Ayrımcılık” ile ilgili yaptığımız inceleme bizi “Ayrım” kavramına götürüyor. Bu kavram ise altı madde ile tanımlanmış:¹

Resim: sivilsayfalar.org

Resim: sivilsayfalar.org

• Ayırma işi, tefrik
• Bir kimse veya nesnenin bir başkasıyla karıştırılmamasını sağlayan ayrılık, benzer şeyleri birbirinden ayıran özellik, başkalık, fark
• Alt bölüm
• Cinsleri ve türleri birbirinden ayıran ana karakter, fark
• Ayrılma noktası
• Bir veya daha çok sahne içinde geliştirilip olayın tamamlanmış bir parçasını veren film bölüğü

Üçüncü maddede geçen “Alt bölüm” tanımının hiyerarşik kokusunu bir tarafa bırakırsak, bu açıklamaların hiçbiri olumsuzluk ifade etmiyor. Aksine, ayrım yapmak bazen gerekli bile oluyor. “İyi ile kötüyü ayırmak” eyleminde olduğu gibi.

O halde ayrım yapmaya veya bunu bir usul haline getirmeye yani “ayrımcılığa” tek başına kullanımla kötü bir anlam yüklemek mümkün değil. En azından ben yükleyemiyorum. O halde bu usulün istismar edilişine başka bir tanımlama getirmek gerekiyor.

Pozitif ve Negatif Ayrımcılık

Literatürde negatif ayrımcılığın bir tanımına rastlamadım. Pozitif ayrımcılığı da TDK, “Toplumdaki diğer kişiler ile eşit koşullarda yaşamadığı düşünülen belli gruplara çeşitli ayrıcalıklar tanıyarak onları destekleme” olarak tarif ediyor. İnterneti taradığımızda ise bunun kadın istihdamı konusunda kullanıldığını görüyoruz.²

Dilbilim konusunda daima referans aldığım TDK ile bu konuda yollarımız ayrılıyor. Pozitif ve negatif kavramlarının olumlu ve olumsuz anlamlarından yola çıkarak, ben başka bir tanımlama getireceğim. Dilbilim uzmanı olmadığımdan, elbette bu kimseyi bağlamaz.

Ayrımcılığın Pozitif ve Negatif Yanı

Ben tanımlamamı sonuç odaklı yapacağım. Ayrım ve ayrımcılık bazen gerekli olduğuna göre sonuç itibarıyla doğru olanın ortaya çıktığı ayrımcılığı, ben “Pozitif Ayrımcılık” olarak görüyorum. İyi ile kötüyü birbirinden ayırmak veya haklı ile haksızı tespit etmek çabası pozitif bir ayrımdır. Buna hassasiyet duymak pozitif ayrımcılıktır.

Bana göre “Negatif Ayrımcılık” da yanlış hüküm vermek yoluyla eşyayı ait olduğu yere koymayan ve dolayısı ile adaleti zedeleyen çabadır.

Bu açıdan baktığımızda belirli bir varlığı “Hakkı yeniyor” diyerek haksız argümanlarla ait olmadığı yere koymak, pozitif ayrımcılık değil apaçık haksızlıktır. Ne yaptığına, haklı olup olmadığına bakmaksızın zayıfın veya güçlünün yanında yer almak da öyledir.

Ayrımcılık yaparken etki altında kalınan ve adeta tabu haline getirilen “çoğunluk” kavramı da çok önemli bir hale geldi. “Çoğunluk öyle görüyorsa ne âlâ” penceresinden bakmak, benim inandığım pozitif ayrımcılık ile davranmayı imkânsız hale getiriyor. Çoğunluğun her halükarda doğru sayılıp sayılmayacağı konusundaki görüşlerimi şu yazımda anlatmıştım.

Ayrımcılıktaki Anahtar Kavram

Benim çoğunluk ve azınlık kavramlarından çok daha önemli ve belirleyici bulduğum kavram ise “Ölçü”. Bu kavramın doğru tayini ile yapılacak bir pozitif ayrımcılık, haklı olan hükmü vermenin yolunu açar.

Düşüncelerimin size fazla üst perdeden gelmediğini ümit ediyorum. Fikirlerinizi yorumunuzla aşağıya eklerseniz, konuyu daha da zenginleştirme imkânı buluruz.